In het nieuwe regeerakkoord wordt er gesproken over een nieuwe bestuurscultuur. Voor zover ik het akkoord heb gelezen is het nog niet veel anders dan “meer praten met de Tweede Kamer”, wat voor mij nog niet duidt op een andere cultuur – maar meer op een andere manier van communiceren met elkaar. Een cultuur verandering gaat voor mij veel verder. Ze hadden ook kunnen stellen dat het kabinet eens durft aan te geven dat er veel onzekerheden zijn waar ze geen antwoord op hebben en met de beste bedoelingen hier toch oplossingen voor proberen te zoeken, maar dat ze ook fouten mogen en kunnen maken. Dat ze hopen dat een Tweede Kamer accepteert dat wat er besloten wordt niet altijd goed is, maar dat er wel met elkaar wordt gekeken of de effecten van de besluitvorming de juiste uitkomsten hebben. En als dat niet het geval is, dat er dan ook wordt afgesproken om samen snel te schakelen en waar nodig aanpassingen op dit beleid in te voeren. Zodat de effecten misschien wel de goede kant op gaan. Want met onzekerheden weet je 1 ding zeker en dat is dat je de uitkomsten van te voren niet weet.

Maar misschien ga ik wel te ver. In de politiek en in veel bestuurlijke besluitvormingen is het nog altijd not-done om je kwetsbaar op te stellen. Stel je ook eens voor. Je bent immers een leider en je moet dus laten merken dat jij het allemaal wel weet. Jouw besluiten zijn natuurlijk genomen op basis van allerlei goede onderbouwde onderzoeken en modellen. Want dan kun je ook beargumenteren waarom je het hebt gedaan en misschien nog wel belangrijker, waarom het in veel gevallen ook fout afloopt. Want alle thema’s in verkiezingstijd ten spijt: in de 4 jaar ervoor waren er ook ideeën en oplossingen voor geopperd en blijkbaar komen ze 4 jaar later toch weer terug, omdat het toch niet is gegaan zoals verwacht. Gaan we dan werkelijk geloven dat het de 4 jaar erop wel weer lukt? Vooral als we blijven geloven in modellen en onderzoeken die in de jaren daarvoor ook als basis werden gebruikt. En nog belangrijker : vanuit een cultuur waarin kwetsbaarheid tonen not-done blijft. Waarin je vooral de schijn hoog moet houden dat je het allemaal wel weet en daarop handelt?

Kwetsbaarheid tonen doe je maar thuis

In het bedrijfsleven zie je ook nog steeds leiders die het ontzettend lastig vinden om hun kwetsbaarheid te laten zien. Het heeft ook vaak zijn uitwerking naar een bedrijfscultuur waarin praten over je gevoel niet zakelijk genoeg is. Gevoel laat je vooral maar thuis, hier ben je om je werk te doen. Een taak uitvoeren is toch ook niet heel veel anders dan gewoon je kennis en kunde combineren tot een daadwerkelijke actie? Vooral geen soft gedoe en praten over andere vormen van leiderschap zoals coaching komt er niet in. Misschien kun je je het niet voorstellen en misschien ook wel, maar in veel organisaties gelden deze ongeschreven wetten nog steeds. En als je dan iets fout doet, dan krijg je het ook te horen. Hoppakee, hier heb je de shit, want jij hebt fout gedaan en zie maar dat je het oplost. En ohwee als het weer gebeurt, dan is daar het gat van de deur. Hier moet gewerkt worden en we verwachten dat je je werk gewoon goed doet.

En dat geldt ook voor de leiders in een bedrijf, of het nou managers zijn of de ondernemer zelf. Vooral niet laten merken dat je het soms ook even niet weet en daar eigenlijk hulp bij nodig hebt. Liever een verkeerd besluit dan geen besluit, want we moeten door en niets doen leidt tot gezichtsverlies. Wat zullen mijn medewerkers wel niet van mij denken als ik hen vertel dat ik het het niet weet? Nee, dat kan echt niet. Maar ondertussen verwacht ik eigenlijk wel dat mijn collega’s meer eigenaarschap op zich nemen en zich ondernemend opstellen. Niet afwachten tot ze een taak krijgen, maar zelf initiatief tonen en laten zien dat we het vooral samen doen. Een bijzondere paradox die in de praktijk vaak voorkomt.

Besluiten nemen op basis van een model

Niet heel anders gaan we om met onze bestuurders van het land. Ze komen met een verhaal, onderbouwd door modellen en onderzoeken en maken een keuze. De keuze wordt uitgevoerd, het blijkt het gewenst effect te hebben en hoppa, naar de Tweede Kamer voor een onherroepelijk verantwoordingsdebat. De uitkomst is meer dan eens een motie van afkeuring of wantrouwen (of nog mooier, een motie van treurnis) en daarom sneuvelen veel politici al ruim voordat ze eigenlijk toe zijn aan een nieuwe uitdaging. En dan mag een ander het opknappen, de fouten herstellen en proberen op basis van dezelfde aanpak weer tot goede oplossingen te komen. Lukt dat niet, dan herhaalt zich dit proces nog een keer of wat. Daarom dat er nu zoveel schandalen naar boven komen. Het is de erfenis van vele jaren van hetzelfde en ik denk dat er nog veel gaat volgen (helaas).

Mooi voorbeeld is ook de corona aanpak. “Alleen samen krijgen we controle onder controle”, staat mooi op de achtergrond bij de persconferenties. Elke keer als ze daar staan om uit te leggen dat we opnieuw maatregelen op ons af krijgen, lijkt deze zin van minder waarde te worden. Want hoezo hebben we corona onder controle en denken wij ook echt dat we dit samen voor elkaar gaan krijgen op deze manier? Volgens mij moeten we af van het gedachtegoed dat we controle kunnen hebben over alles wat ons overkomt. Er zijn onzekerheden in het leven en corona is er een van, dus handel hier ook na. Ga niet uit van controle in de vorm van beheersbaarheid, maar ga uit van anticiperen op een zo goed mogelijke manier; stapje voor stapje. En begrijp mij goed, ik zou niet in hun schoenen willen staan en ik begrijp ook heel goed dat ze het te doen hebben met wat ze op dat moment weten. Maar in de aanpak en communicatie valt nog veel te winnen. Het is nu toch vrij zakelijk “wij overheid naar u burger”, terwijl het ook echt anders kan.

Na stap 1 komt stap 1

Herinneren wij ons nog dat we april van dit jaar een routekaart uitgelegd kregen hoe de pandemie aangevlogen zou worden? Ik zie ‘m niet meer terug en dat is maar goed ook. Misschien zijn ze er ook achter gekomen dat een stappenplan geen zin heeft, als de omstandigheden nieuw zijn. Hoezo stap 1, stap 2 en zo voorts als je niet weet hoe iets zich gaat manifesteren? En laat dan ook zien als bestuurder dat je het niet zeker weet. Dat je onzeker bent over deze situatie en dat je probeert het beste te doen, maar ook niet weet of het de oplossing is. En vraag ook vooral om hulp. Hulp van ons allen, zonder direct met een vinger te wijzen.

Maak dus ook gebruik van het aanbod dat anderen doen. Zo was er de evenementen sector dat zich al vrij vroeg meldde om haar kennis en expertise over het organiseren van tijdelijke, grote locaties met veel publieke stromen te delen; toen voor het inrichten van testlocaties. Of met een plan kwam hoe evenementen veilig georganiseerd konden worden. Er is erg weinig mee gedaan en dat is ontzettend zonde. Zo geldt het ook voor de andere dossiers waar het kabinet mee bezig moet gaan: stikstof, woningbouw, klimaat etc. Kom niet altijd direct met antwoorden en plannen, maar stel vooral je vragen over de uitdagingen die er zijn en laat anderen meedenken in oplossingen. Maar accepteer daarbij ook dat oplossingen niet altijd worden gepresenteerd volgens een format die je misschien wel zou verwachten en dat ze mogen mislukken.

En zo is het ook in het bedrijfsleven als leidinggevende. Je hoeft niet alle antwoorden te hebben en oplossingen te verzinnen. Het is veel beter vaak om te laten zien dat je het ook niet weet en dat je juist benieuwd bent naar de antwoorden van anderen. Maar accepteer dan ook dat de aanpak vaak verschilt van hoe je het zelf zou doen en dat er fouten gemaakt mogen worden. En toch komen hier vaak goede oplossingen uit en nog belangrijker, het eigenaarschap krijg je er automatisch bij. En dat was toch waar je naar op zoek was?

Is het dan echt zo eenvoudig? Ja, het begint met een eenvoudige keuze om kwetsbaarheid te willen tonen. Volgens mij maakt je dit als bestuurder, ondernemer en manager meer mens. En daardoor ontstaat weer de echte verbinding met anderen. Een verbinding die zo nodig is om tot goede antwoorden te komen op de uitdagingen van morgen.

Tip : een mooi boek om te lezen over hoe het ook anders kan is “Samen, een nieuw sociaal contract voor de 21e eeuw” van Minouche Safik.